Liem Koen Hian

Liem Koen Hian (Banjarmasin, 1896-Medan, 1952), journalist en politicus, wordt in Banjarmasin, Kalimantan, geboren als oudste van zeven kinderen. Zijn vader Liem Ke An, zakenman, stuurt hem naar de Europese Lagere School. De kiem voor zijn latere anti-Nederlandse houding zou gezaaid zijn in die schooljaren waarin hij met discriminatie kennismaakt.

Na zijn schooltijd werkt Liem kort voor de Shell in Balikpapan. Teruggekeerd in Banjarmasin gaat hij (rond 1912) de journalistiek in. De daaropvolgende decennia geven een beeld van Liems zoektocht als journalist afwisselend op Sumatra en Java naar een politieke identificatie. Zijn eerste periode als journalist (ongeveer 1912-1925) valt in een tijd waarin China een steeds grotere invloed krijgt in het leven van de Chinezen in Indonesië. Daarnaast maken Chinezen zich via de Chinese beweging sterk voor de opheffing van discriminerende en beperkende regelingen. Na eerst vanaf 1912 gewerkt te hebben voor het peranakan dagblad Penimbangan in Sumatra vertrekt hij in 1915 na het uitbreken van de eerste Wereldoorlog naar Surabaya om enkele jaren te werken bij het dagblad Tjhoen Tjhioe. In de Tjhoen Tjhioe-periode bekritiseert hij het Nederlandse beleid ten aanzien van de Chinezen zoals dat wordt uitgedragen in het Soerabaiasch Handelsblad. Terug in Aceh Sumatra is hij eerst korte tijd actief in handelszaken om eind december 1918 in Padang zijn journalistieke carrière te hervatten. Hij wordt hoofdredacteur van de Sinar Soematra, een krant die in de Buitengebieden het Chinese nationalisme ondersteunt, zoals de Sin Po dat doet op Java. Hij schaart zich achter de ideeën van hoofdredacteur Tjoe Bou San van Sin Po over de wet op het Nederlands onderdaanschap. Deze wet heeft Chinezen tot Nederlandse onderdanen gemaakt zonder hen het recht te geven tot verwerping. Bij andere organisaties in Sumatra dringt hij aan te protesteren tegen dit Nederlands onderdaanschap en tegen de militaire dienstplicht. De vernederingen en onderdrukking die hij op school heeft ervaren dragen bij aan dat gevoel, zegt hij. In 1921 verlaat hij Padang voor Surabaya en gaat op uitnodiging van The Kian Sing, een uitgesproken Chinese nationalist, werken voor de krant Pewarta Soerabaia. Hij groeit uit tot een Chinese nationalist.

Op Java, verschuift vanaf midden twintiger jaren Liem’s politieke identificatie. In de jaren in Surabaya leert hij Indonesische nationalisten kennen. Zijn werk brengt hem ook in nauw contact met de Indonesische nationalistische beweging. Het zijn de jaren van de opkomst van de Indonesisch nationalistische beweging en de ideeën over Indonesië ’s onafhankelijkheid. Wanneer in 1926-1927 de communistische opstand door het koloniale bestuur met harde hand wordt neergeslagen denkt Liem na over de betekenis van het Indisch Burgerschap. Zijn ideeën over het Indonesische nationalisme voor peranakan Chinezen ontwikkelt hij als hoofdredacteur van de volgende dagbladen: Soeara Publik (Surabaya 1925-1929) en Sin Tit Po (Surabaya 1929-1932). Vanaf 1929 werkt hij als hoofdredacteur bij de krant Sin Tit Po. Hij zit in de redactieraad van het nieuwsblad Panorama samen met Amir Syarifuddin, Sanusi Pane en Mohammad Yamin, denkers over het Indonesisch nationalisme. Liem blijft, met uitzondering van een kort uitstapje naar de Kong Hoa Po (april 1937-november 1938), werken voor Sin Tit Po.

In deze jaren komt hij tot de overtuiging dat de strijd tussen de Nederlanders en de Indonesiërs tot de onafhankelijkheid van Indonesië zal leiden. In dat Indonesië zal ieder die Indonesië als het moederland ziet actief moeten bijdragen aan de ontwikkeling van het land. Van Chinees nationalist heeft hij zich ontwikkeld tot Indonesisch nationalist. Zijn ideeën zijn in strijd met het Chinees nationalisme van Sin Po en dat leidt tot verwijten dat hij zijn eerdere standpunten verloochent. Hij pareert dat met het antwoord dat iedereen gedurende zijn leven een ontwikkeling doormaakt en van mening kan veranderen.

In 1932 richt hij, samen met andere peranakan Chinezen die het Indonesisch nationalisme ondersteunen de politieke partij Partai Tionghoa Indonesia (PTI) op. De partij streeft gelijkheid na voor alle rassen in een toekomstig onafhankelijk Indonesië. Liem is van 1932-1933 de eerste president van PTI. In 1937 verlaat hij echter de PTI om lid te worden van Gerindo, een linksgeoriënteerde Indonesische partij die het lidmaatschap heeft geopend voor peranakan Chinezen.

Het belet hem niet in deze jaren een kritisch standpunt in te nemen over Japan en het Japans imperialisme. De Chinees-Japanse oorlog die in 1937 is begonnen zal daar een rol in hebben gespeeld. In 1938 publiceert hij daarover een boek. Mogelijk is dat de reden dat hij tijdens de Japanse bezetting voor korte tijd wordt gevangengenomen. In 1945, aan het einde van de Japanse bezetting, wordt hij door de Japanners benoemd tot lid van het Onderzoekscomité ter voorbereiding van de onafhankelijkheid (BPUPKI). Hij blijft zich inzetten voor de Indonesische zaak. In de revolutieperiode wordt hij tot lid benoemd van het Centraal Indonesisch Nationaal Comité (KNIP), en neemt deel als lid van de Indonesische delegatie aan de Renville-onderhandelingen. Samen met Thio Thiam Tjong richt hij in 1950 een nieuwe partij op, de Persatoean Tenaga Indonesia (de nieuwe PTI), die voor alle rassen open staat. Hij krijgt een toenemende interesse in de communistische beweging in China. Op verdenking van communisme wordt hij in 1951 door de Sukiman-regering gearresteerd. Dit moet voor hem een klap zijn geweest en hoogstwaarschijnlijk de reden om, na zijn vrijlating het Indonesisch staatsburgerschap te verwerpen. Daarmee verwerpt hij het staatsburgerschap waarvoor hij zich de laatste twintig jaar voor heeft ingezet. Hij overlijdt een jaar later, in 1952 in Medan als een zakenman met de Chinese nationaliteit.

Tijdlijn

1896 geboren in Banjarmasin (Kalimantan). Hij bezoekt de Europese Lagere School.

1912 Na kort bij Shell gewerkt te hebben, begint hij aan een journalistieke carrière afwisselend in Sumatra en Java.

1912-1925 De periode waarin hij zich identificeert met het Chinees nationalisme, mede in
navolging van Tjoe Bou San van Sin Po.

1925 Van Chinees nationalist wordt hij geleidelijk Indonesisch nationalist. Hij komt in
contact met de Indonesische nationalistische beweging en haar ideeën over de
onafhankelijkheid van Indonesië.

1932 Hij richt de politieke partij Partai Tionghoa Indonesia (PTI) op en wordt daarvan de
eerste president (1932-1933).

1937 Hij verlaat de PTI om lid te worden van Gerindo, een Indonesische politieke partij die
het lidmaatschap openstelt voor alle rassen. Hij neemt een kritisch standpunt in over
het Japanse imperialisme.

1945 Na kort gevangen genomen te zijn door de Japanners wordt hij door de Japanners
benoemd tot lid van het Onderzoekscomité ter voorbereiding van de
Onafhankelijkheid (BPUPKI).
Hij wordt benoemd tot lid van het Centraal Indonesisch Nationaal Comité (KNIP),
neemt voor Indonesië deel aan de Renville onderhandelingen.

1950 Richt met Thio Thiam Tjong de politieke partij PTI op, die voor alle rassen open staat.

1951 Hij wordt door de Sukiman-regering kort gearresteerd op verdenking van
communisme. Na zijn vrijlating verwerpt hij zijn Indonesisch staatsburgerschap.

1952 Hij overlijdt in Medan als zakenman met de Chinese nationaliteit.

Bronnen:

• L. Suryadinata, Prominent Indonesian Chinese, Biographical Sketches, pp. 91-92, ISEAS Institute of Southeast Asian Studies, Singapore,1995.
• L. Suryadinata, Liem Koen Hian, Southeast Asian Personalities of Chinese Descent, A Biographical Dictionary, Vol. I, pp. 576-578, ISEAS, Institute of Southeast Asian Studies Singapore, 2012.
• Wikipedia, Liem Koen Hian, 26.07.2024